Μαρξιστική Σκέψη

Ένα μήνυμα στον Άρη

της Μπέσι Μπίτι*

Ήμασταν πέντε στο μικρό μπλε δωμάτιο στο Πολεμικό Ξενοδοχείο εκείνο το βράδυ. Ήταν ένα από τα τελευταία μου στην Πετρούπολη. Τα ηλεκτρικά φώτα, που τρεμόσβηναν στην καλύτερη περίπτωση, είχαν σβήσει εντελώς.

Η μικρή συρτή φλόγα του καντηλιού αποκάλυπτε μακρινά οράματα στα μάτια του Ζαμιάτιν.

Ο Ζαμιάτιν ήταν ένας από τους νεαρότερους ρώσους συγγραφείς· ένας βαθύς, ήρεμος, ευφάνταστος τύπος, ο οποίος μιλούσε με μύθους, με μακρά διαστήματα σιωπής ενδιάμεσα.

Οι Μπολσεβίκοι ήταν το αντικείμενο της συζήτησής μας. Επιχειρηματολογούσαμε χωρίς ανάσα, με ξαναμμένα πρόσωπα και λαμπερά μάτια, όπως πάντα επιχειρηματολογούσε κανείς στη Ρωσία στη διάρκεια των ταραχώδικων ημερών και νυχτών του κόκκινου ρωσικού χρόνου.

Ο Ζαμιάτιν απέθεσε το ποτήρι του τσαγιού του, και με το δείκτη του άρχισε να ανιχνεύει το βυσσινί μοτίβο στο κάλυμμα Μπουχάρας του τραπεζιού.

«Όταν ήμουν παιδί», είπε, «ένας μικρός τύπος γύρω στα δεκατρία ή τα δεκατέσσερα, διάβασα ένα βιβλίο που έχω ξεχάσει το όνομά του· μια ρωσική έκδοση ενός πράγματος σαν το “Ρομάντσο των Δύο Κόσμων”. Έκανε να στριφογυρίζουν παράξενες φαντασιώσεις στο μυαλό μου. Είπα στους συντρόφους μου γι’ αυτό, και ενθουσιάστηκαν όπως εγώ.

Μακριά εκεί στο μεγάλο μαύρο ουρανό πάνω από τις ασημένιες σημύδες ήταν ένας πλανήτης που ονομάζεται Άρης, κατοικούμενος όπως ο δικός μας από ανθρώπινα όντα. Αποφασίσαμε να έρθουμε σε επικοινωνία με αυτούς τους άλλους ανθρώπους. Σκεφτήκαμε πολλά σχέδια. Τέλος, συλλάβαμε την ιδέα να φτιάξουμε ένα μεγάλο γράμμα “Α” και να του βάλουμε φωτιά. Πιστεύαμε ότι ο Άρης θα τη δει και θα μας απαντήσει, και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα οργανώναμε ένα αλφάβητο και θα διεξάγαμε πολύωρες συζητήσεις. Ίσως θα άλλαζε ολόκληρο τον κόσμο, που ξέρεις; Φλεγόμασταν με την ιδέα.

Είπαμε στους γονείς μας γι’ αυτό, αλλά για κάποιο λόγο δεν φάνηκε να συνειδητοποιούν τη σημασία του. Υπήρχε λιμός στο χωριό εκείνη τη χρονιά, και ήταν απασχολημένοι προσπαθώντας να βρουν τροφή για τον κόσμο. Δεν είχαν χρόνο για μας και το μεγάλο μας σχήμα.

Αλλά αυτό δεν μας αποθάρρυνε. Συνεχίσαμε απτόητα. Κόψαμε κορμούς στο δάσος, και χτίσαμε ένα τεράστιο “Α”, μεγαλύτερο ακόμα και από τα όνειρά μας γι’ αυτό. Η μεγάλη νύχτα ήρθε. Του βάλαμε φωτιά και στη συνέχεια, σταθήκαμε σιωπηλοί με κομμένη την ανάσα, τα μάτια καρφωμένα επάνω στο βελούδινο σκοτάδι, και περιμέναμε. Περιμέναμε και περιμέναμε. Τίποτα δεν συνέβηκε. Ο Άρης δεν απάντησε».

Ο Ζαμιάτιν σήκωσε το δάχτυλό του από το πορφυρό σημείο του καλύμματος Μπουχάρας, και τακτοποιήθηκε πίσω στην καρέκλα του. Για μια στιγμή καθίσαμε εκεί, τεντωμένοι και ήσυχοι όπως εκείνη η ομάδα των μικρών αγοριών στην άκρη του δάσους ένα σωρό χρόνια πριν.

Έφτιαξαν ένα γράμμα «Α» εκεί στην πόλη του Πέτρου, το φθινόπωρο του 1917. Του έβαλαν φωτιά. Μετά, όντας απλά, εύπιστα, γεμάτα ελπίδα παιδιά, περίμεναν και περίμεναν. Δεν υπήρχε κανένα λάθος με το γράμμα «Α», αλλά ο Άρης δεν απάντησε.

Τυφλωμένος από σχήματα κατάκτησης και όνειρα αυτοκρατορίας, ο Άρης δεν μπορούσε να δει.

«Παγκόσμια ειρήνη· αδελφοσύνη· όχι προσαρτήσεις ή αποζημιώσεις· και αυτοδιάθεση των λαών».

Ήταν ένα αλφάβητο που ο Άρης δεν μπορεί να κατανοήσει, γεννημένο από μια τυφλή πίστη στη δόξα και την ομορφιά την οποία ο Άρης δεν μπορεί να γνωρίζει, και εμείς οι υπόλοιποι μόνο τη μισο-υποψιαζόμαστε.

Ο Ζαμιάτιν δεν ήταν Μπολσεβίκος. Ανήκει στη ρωσική διανόηση. Όπως και άλλοι, είχε κηρύξει τη θεωρητική επανάσταση, αλλά το πνεύμα του συρρικνώθηκε από το σκληρό, τετελεσμένο γεγονός.

Αλλά ο Ζαμιάτιν, με την εμπειρία του αγοριού και τους καλλιτεχνικούς οραματισμούς του, είχε δει το γράμμα «Α» και αισθάνθηκε την κατάνυξη και την τραγωδία του ονείρου αυτών των ανθρώπων που γύρισαν από την εξορία για να στείλουν φλεγόμενα σήματα στο σύμπαν.

***

Το τραίνο που με μετέφερε μακριά από την Πετρούπολη ήταν σχεδόν το τελευταίο που πέρασε με ασφάλεια μέσα από τον πόλεμο στη Φινλανδία. Ταραγμένες ημέρες είχαν πέσει πάνω της, αλλά το κατεψυγμένο πρόσωπό της ήταν τόσο ήρεμο και γαλήνιο σαν ένα παιδί που κοιμάται.

Η πόλη του Πέτρου βρίσκονταν πίσω μου, τυλιγμένη στην γκρίζα πρωινή ομίχλη. Η τραγωδία ήταν στον αέρα. Αυτό το αόριστο, τρομακτικό πράγμα, ο Τρόμος, ήταν στη γλώσσα του κάθε ανθρώπου. Ο φόβος ήταν στο μάτι του κάθε ανθρώπου. Στις μαύρες σκιές του κάθε ανθρώπινου εγκεφάλου παραμόνευαν οι λέξεις: «Οι Γερμανοί!» Για λίγους ήταν μια μυστική ελπίδα αποκατάστασης των τίτλων τους και επιστροφής των ακινήτων τους. Για τη μάζα, θάνατος και καταστροφή και διαψευσμένα όνειρα.

Κοίταξα μέσα από την ομίχλη κάτω στη μακρινή θέα των επόμενων χρόνων, και ρώτησα τη μυστηριώδη, αινιγματική πόλη, τι θα απομείνει από την ώρα και τον τόπο για μια άλλη εποχή.

Ο χρόνος φαίνεται να έχει τη δική του ιδιαίτερη αίσθηση των αξιών. Απομακρύνει τα περισσότερα από τα πράγματα που εμείς θα σώζαμε. Για κάθε φορά που ο σημερινός κόσμος σκέφτεται το γαλλο-πρωσικό πόλεμο μιλάει εκατό φορές για τη Γαλλική Επανάσταση. Από την ήττα της Γαλλίας ήρθε το μεγάλο ιστορικό ορόσημο που σηματοδότησε την πάλη της μάζας για να ανέβει από κάτω.

Από την επιτυχία της Πρωσίας ήρθε ο πρωσικός μιλιταρισμός, για να εκθρέψει τη δική του τελική καταστροφή. Ο χρόνος μπορεί να απορρίψει τη μάχη του Σομ και την εκστρατεία της Καλλίπολης, και να απορρίψει τον αποκλεισμό και το υποβρύχιο με μια λέξη· ενδεχόμενα θα ξεχάσει εντελώς τα ονόματα των υπουργών και των μεγάλων στρατηγών: αλλά αμφιβάλλω αν θα απορρίψει τη Ρωσική Επανάσταση.

Η επανάσταση είναι η τυφλή διαμαρτυρία της μάζας ενάντια στη δική της κατάσταση της άγνοιας. Είναι τόσο σημαντική στο Χρόνο όσο και ο πρώτος αδέξιος αγώνας της αμοιβάδας. Είναι ο άνθρωπος στην πράξη της δημιουργίας του εαυτού του.

Ο Χρόνος θα είναι ικανός να παραβλέψει τις θλιβερές, τις τραγικές, τις σκληρές, τις ανόητες μορφές έκφρασης που παίρνει συχνά η εξέγερση, και να δει μόνο την υπέροχη ώθηση πίσω από αυτές τις εκφράσεις.

Ο Χρόνος θα έχει όλο το πλεονέκτημα σε σχέση με εμάς. Θα είναι σε θέση να κρατήσει τα συναισθήματά του από το να μπλεχτούν στην κατάσταση. Θα είναι σε θέση να βάλει τους Μπολσεβίκους και τους Μενσεβίκους, τους Καντέτους και τους Σοσιαλεπαναστάτες, στη σωστή τους γωνιά.

Ο Χρόνος θα αποδώσει στον παγκόσμιο πόλεμο, την πολιτική επανάσταση και την κοινωνική επανάσταση τις πραγματικές αξίες τους. Εμείς δεν μπορούμε να το κάνουμε. Είμαστε πολύ κοντά στα γεγονότα για να δούμε την αλήθεια.

Το να αποτύχεις να δεις την ελπίδα στη Ρωσική Επανάσταση είναι να είσαι σαν ένας τυφλός που κοιτάζει μια ανατολή ηλίου.

Ανακατεμένη με τη θλίψη μου, το πρωί που έφυγα από την Πετρούπολη, ήταν μια ορισμένη εξυψωτική, τραγική χαρά. Ήμουν παρούσα σε μια μεγάλη στιγμή, και ήξερα ότι ήταν μεγάλη.

* Η Μπέσι Μπίτι ήταν αμερικανίδα δημοσιογράφος και ακτιβίστρια. Επισκέφθηκε την επαναστατική Ρωσία δυο φορές, το 1917 και το 1921, όταν πήρε συνεντεύξεις από τους Λένιν, Τρότσκι και Καλίνιν. Το παρόν είναι το καταληκτικό κεφάλαιο στο βιβλίο της The Red Heart of Russia, Νέα Υόρκη 1918, σελ. 475-80.