Μαρξιστική Σκέψη

Ένα μήνυμα στον Άρη

της Μπέσι Μπίτι*

Ήμασταν πέντε στο μικρό μπλε δωμάτιο στο Πολεμικό Ξενοδοχείο εκείνο το βράδυ. Ήταν ένα από τα τελευταία μου στην Πετρούπολη. Τα ηλεκτρικά φώτα, που τρεμόσβηναν στην καλύτερη περίπτωση, είχαν σβήσει εντελώς.

Η μικρή συρτή φλόγα του καντηλιού αποκάλυπτε μακρινά οράματα στα μάτια του Ζαμιάτιν.

Ο Ζαμιάτιν ήταν ένας από τους νεαρότερους ρώσους συγγραφείς· ένας βαθύς, ήρεμος, ευφάνταστος τύπος, ο οποίος μιλούσε με μύθους, με μακρά διαστήματα σιωπής ενδιάμεσα.

Οι Μπολσεβίκοι ήταν το αντικείμενο της συζήτησής μας. Επιχειρηματολογούσαμε χωρίς ανάσα, με ξαναμμένα πρόσωπα και λαμπερά μάτια, όπως πάντα επιχειρηματολογούσε κανείς στη Ρωσία στη διάρκεια των ταραχώδικων ημερών και νυχτών του κόκκινου ρωσικού χρόνου.

Ο Ζαμιάτιν απέθεσε το ποτήρι του τσαγιού του, και με το δείκτη του άρχισε να ανιχνεύει το βυσσινί μοτίβο στο κάλυμμα Μπουχάρας του τραπεζιού.

«Όταν ήμουν παιδί», είπε, «ένας μικρός τύπος γύρω στα δεκατρία ή τα δεκατέσσερα, διάβασα ένα βιβλίο που έχω ξεχάσει το όνομά του· μια ρωσική έκδοση ενός πράγματος σαν το “Ρομάντσο των Δύο Κόσμων”. Έκανε να στριφογυρίζουν παράξενες φαντασιώσεις στο μυαλό μου. Είπα στους συντρόφους μου γι’ αυτό, και ενθουσιάστηκαν όπως εγώ.

Μακριά εκεί στο μεγάλο μαύρο ουρανό πάνω από τις ασημένιες σημύδες ήταν ένας πλανήτης που ονομάζεται Άρης, κατοικούμενος όπως ο δικός μας από ανθρώπινα όντα. Αποφασίσαμε να έρθουμε σε επικοινωνία με αυτούς τους άλλους ανθρώπους. Σκεφτήκαμε πολλά σχέδια. Τέλος, συλλάβαμε την ιδέα να φτιάξουμε ένα μεγάλο γράμμα “Α” και να του βάλουμε φωτιά. Πιστεύαμε ότι ο Άρης θα τη δει και θα μας απαντήσει, και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα οργανώναμε ένα αλφάβητο και θα διεξάγαμε πολύωρες συζητήσεις. Ίσως θα άλλαζε ολόκληρο τον κόσμο, που ξέρεις; Φλεγόμασταν με την ιδέα.

Είπαμε στους γονείς μας γι’ αυτό, αλλά για κάποιο λόγο δεν φάνηκε να συνειδητοποιούν τη σημασία του. Υπήρχε λιμός στο χωριό εκείνη τη χρονιά, και ήταν απασχολημένοι προσπαθώντας να βρουν τροφή για τον κόσμο. Δεν είχαν χρόνο για μας και το μεγάλο μας σχήμα.

Αλλά αυτό δεν μας αποθάρρυνε. Συνεχίσαμε απτόητα. Κόψαμε κορμούς στο δάσος, και χτίσαμε ένα τεράστιο “Α”, μεγαλύτερο ακόμα και από τα όνειρά μας γι’ αυτό. Η μεγάλη νύχτα ήρθε. Του βάλαμε φωτιά και στη συνέχεια, σταθήκαμε σιωπηλοί με κομμένη την ανάσα, τα μάτια καρφωμένα επάνω στο βελούδινο σκοτάδι, και περιμέναμε. Περιμέναμε και περιμέναμε. Τίποτα δεν συνέβηκε. Ο Άρης δεν απάντησε».

Ο Ζαμιάτιν σήκωσε το δάχτυλό του από το πορφυρό σημείο του καλύμματος Μπουχάρας, και τακτοποιήθηκε πίσω στην καρέκλα του. Για μια στιγμή καθίσαμε εκεί, τεντωμένοι και ήσυχοι όπως εκείνη η ομάδα των μικρών αγοριών στην άκρη του δάσους ένα σωρό χρόνια πριν.

Έφτιαξαν ένα γράμμα «Α» εκεί στην πόλη του Πέτρου, το φθινόπωρο του 1917. Του έβαλαν φωτιά. Μετά, όντας απλά, εύπιστα, γεμάτα ελπίδα παιδιά, περίμεναν και περίμεναν. Δεν υπήρχε κανένα λάθος με το γράμμα «Α», αλλά ο Άρης δεν απάντησε.

Τυφλωμένος από σχήματα κατάκτησης και όνειρα αυτοκρατορίας, ο Άρης δεν μπορούσε να δει.

«Παγκόσμια ειρήνη· αδελφοσύνη· όχι προσαρτήσεις ή αποζημιώσεις· και αυτοδιάθεση των λαών».

Ήταν ένα αλφάβητο που ο Άρης δεν μπορεί να κατανοήσει, γεννημένο από μια τυφλή πίστη στη δόξα και την ομορφιά την οποία ο Άρης δεν μπορεί να γνωρίζει, και εμείς οι υπόλοιποι μόνο τη μισο-υποψιαζόμαστε.

Ο Ζαμιάτιν δεν ήταν Μπολσεβίκος. Ανήκει στη ρωσική διανόηση. Όπως και άλλοι, είχε κηρύξει τη θεωρητική επανάσταση, αλλά το πνεύμα του συρρικνώθηκε από το σκληρό, τετελεσμένο γεγονός.

Αλλά ο Ζαμιάτιν, με την εμπειρία του αγοριού και τους καλλιτεχνικούς οραματισμούς του, είχε δει το γράμμα «Α» και αισθάνθηκε την κατάνυξη και την τραγωδία του ονείρου αυτών των ανθρώπων που γύρισαν από την εξορία για να στείλουν φλεγόμενα σήματα στο σύμπαν.

Κυκλοφόρησε ο τόμος 7 της «Μαρξιστικής Σκέψης», αφιερωμένος στα 95 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης. Περιλαμβάνει πηγές της περιόδου 1917-22 από φιλομπολσεβίκους σχολιαστές, δημοσιογράφους κ.λπ. που επισκέφθηκαν τη Ρωσία εκείνα τα χρόνια, ηγετικά στελέχη των Μπολσεβίκων και ξένους προοδευτικούς στοχαστές, αλλά και μαρτυρίες και ντοκουμέντα από την πλευρά των Λευκών. Επίσης, περιέχει δεκάδες σελίδες με σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Το παρόν είναι ένα μέρος από το κείμενο του Μόργκαν Φίλιπς Πράις «Οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί της επανάστασης», πραγματευόμενο την πολιτική των Μπολσεβίκων στο θέμα του εξωτερικού χρέους και των τραπεζών.

Οι Μπολσεβίκοι, οι τράπεζες και το εξωτερικό χρέος

του Μόργκαν Φίλιπς Πράις*

Από την πρώτη μέρα της Οκτωβριανής Επανάστασης, η Κρατική Τράπεζα καταλήφθηκε από Κόκκινους Φρουρούς, ένας κομισάριος ανέλαβε και όλα τα θέματα από το χαρτονόμισμα ως τις ιδιωτικές τράπεζες ελέγχθηκαν αυστηρά. Στη Ρωσία, θα πρέπει να θυμόμαστε, οι ιδιωτικές τράπεζες εξαρτιόνταν πλήρως από την Κρατική Τράπεζα στο ζήτημα της χρηματικής κυκλοφορίας. Η κατάληψη, λοιπόν, της Κρατικής Τράπεζας έκλεισε όλη την προμήθειά τους μετρητών. Αλλά οι ιδιωτικές τράπεζες είχαν 

λάβει τις αναγκαίες προφυλάξεις. Ήδη οσφριζόμενοι τον κίνδυνο το Σεπτέμβριο, οι διευθυντές των τραπεζών είχαν, την περίοδο που υπήρχε ακόμη η κυβέρνηση του Κερένσκι, εξασφαλίσει από την Κρατική Τράπεζα καταβολές μετρητών εκτιμώμενες ποικίλα μεταξύ 250 και 500 εκατομμυρίων ρουβλιών. Η επάρκειά τους ήταν έτσι εγγυημένη για μερικές βδομάδες. Μόλις η Κρατική Τράπεζα καταλήφθηκε από τους Κόκκινους Φρουρούς και εγκαθιδρύθηκε ο εργατικός έλεγχος στα εργοστάσια, οι ιδιωτικές τράπεζες αμέσως έσπασαν όλους τους δεσμούς με τις βιομηχανίες, τις οποίες χρηματοδοτούσαν ως τότε, και οι εργάτες έμειναν απλήρωτοι. Επιπλέον, τα εκατομμύρια ρούβλια που κρατούσαν τώρα οι διοικητές των τραπεζών αξιοποιήθηκαν για να συντηρηθούν οι οικογένειες του υπαλληλικού και τεχνικού προσωπικού των σιδηροδρόμων και των τραπεζών, που απείχαν από τη δουλειά με εντολή της διοίκησης, καταδικάζοντας έτσι όλη τη χώρα σε πλήρη διακοπή της οικονομικής ζωής της. Μεγάλα χρηματικά ποσά επίσης φυγαδεύτηκαν κάτω από την καθοδήγηση της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής στον Ντον και την Ουκρανία, όπου ο στρατηγός Καλέντιν και η «Ράντα» οργάνωναν ένα στρατό αξιωματικών και πλούσιων Κοζάκων για να εισβάλουν στην Κεντρική Ρωσία και να εγκαθιδρύσουν εκ νέου την παλιά κυβέρνηση.

Ήταν για γέλιο να διαβάζει κανείς τους γεμάτους οδύνη απολογισμούς που κυκλοφορούσαν στο δυτικοευρωπαϊκό Τύπο για το πώς οι οικογένειες των ρωσικών κατεχουσών τάξεων, οι διανοούμενοι, το τεχνικό προσωπικό και οι αξιωματούχοι πετάχτηκαν πεινασμένοι στους δρόμους της Πετρούπολης και της Μόσχας από τους βάρβαρους Μπολσεβίκους και αναγκάστηκαν να πουλούν εφημερίδες. Στην πραγματικότητα ήταν τα άτυχα θύματα του ταξικού πολέμου, που είχε ξεσπάσει με όλη τη σκληρότητα και την αγριάδα του, και θυσιάστηκαν στο βωμό του παλιού οικονομικού συστήματος από τη ρωσική καπιταλιστική τάξη στη μανιασμένη προσπάθειά της να σώσει τα προνόμιά της. Για κάποιο καιρό αυτοί οι κακόμοιροι άνθρωποι ζούσαν άνετα από όσα τους είχαν καταβάλει οι διευθυντές των τραπεζών. Στο μεταξύ οι βιομηχανίες έκλειναν και οι εργάτες υπέφεραν μεγάλες στερήσεις. Αλλά όταν τα χρήματα του σαμποτάζ στέρεψαν, τα θησαυροφυλάκια των ιδιωτικών τραπεζών άδειασαν και η Κρατική Τράπεζα, που είχαν καταλάβει οι Κόκκινοι Φρουροί, δεν έδινε παραπέρα χρηματοδότηση. Τότε, μετά από μερικές εβδομάδες, το διανοητικό και τεχνικό προσωπικό επέστρεψε στη δουλειά, και αξιωματούχοι, που δεν είχαν πουληθεί στην αντεπανάσταση στον Ντον και την Ουκρανία, ανέλαβαν δημόσια απασχόληση και οι βιομηχανίες βαθμιαία ξανάνοιξαν.

Κυκλοφόρησε ο τόμος 7 της Μαρξιστικής Σκέψης. Αφιερώνεται όλος σε πηγές και μαρτυρίες για την Οκτωβριανή Επανάσταση της περιόδου 1917-22, με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος της 95ης επετείου της. Το παρόν κείμενο είναι μια αδημοσίευτη ομιλία του διακεκριμένου Αμερικανού δημοσιογράφου, συγγραφέα του πασίγνωστου βιβλίου «Δέκα Μέρες που Συγκλόνισαν τον Κόσμο», Τζον Ριντ, στις ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 1919. Μαρξιστική Σκέψη, τόμος 7, σελ. 27-32.

Η αλήθεια για τη Ρωσική Επανάσταση

 
του Τζον Ριντ*

Σύντροφοι και φίλοι,

Μόλις μου είπαν ότι υπάρχει διαταγή από την αστυνομία να μην κριτικάρουμε σε αυτή τη συνάντηση την Κυβέρνηση των ΗΠΑ ή τους Συμμάχους. Πριν από δυο μήνες περίπου με συνέλαβαν και μου απήγγειλαν κατηγορία επειδή επέκρινα την επέμβαση των Συμμάχων στη Ρωσία. Έκτοτε, όχι

σοσιαλιστικές, αλλά αστικές εφημερίδες, όπως η Nation, η Dial, η Public, η NewRepublic, η Evening Post, η Τζέιν Άνταμς, ο Γερουσιαστής Χίραμ Τζόνσον, ο Γερουσιαστής Μπόρα και άλλα μέλη του Κογκρέσου είπαν πολύ χειρότερα πράγματα από εμένα και κανείς δεν τόλμησε ούτε να τους συλλάβει ούτε να τους κατηγορήσει. Aπό αυτά, είμαι υποχρεωμένος να συμπεράνω ότι οι διώξεις αυτές στρέφονται εναντίον του σοσιαλισμού. Προφανώς δεν έχει πέσει στην αντίληψη του κυρίου που υπέβαλε το αίτημα στην αστυνομία ότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες μου, ο Γενικός Εισαγγελέας των ΗΠΑ έχει αποφασίσει ότι η κριτική των Συμμάχων δεν υπεισέρχεται στο Νόμο περί Κατασκοπείας, για τον απλό λόγο ότι δεν έχουμε καμιά συνθήκη συμμαχίας με καμία ευρωπαϊκή δύναμη αυτή τη στιγμή και τα ξένα έθνη μπορούμε να τα επικρίνουμε όσο μας ευχαριστεί.

Λοιπόν, είμαι Αμερικάνος, και η οικογένεια μου είναι εδώ πολύ περισσότερο καιρό από τις οικογένειες του κάθε αστυνομικού. Και οι δύο κλάδοι της οικογένειάς μου ήρθαν εδώ το 1607. Ένας από τους προγόνους μου ήταν ο Πάτρικ Χένρι που υπέγραψε τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Ένας άλλος ήταν Στρατηγός υπό τον Τζορτζ Ουάσιγκτον και ένας άλλος ήταν Συνταγματάρχης με τους Βόρειους στον Εμφύλιο Πόλεμο. Έχω έναν αδελφό, ένα ταγματάρχη στην αεροπορία, τώρα στη Γαλλία, και εγώ είμαι ψηφοφόρος και πολίτης των Ηνωμένων Πολιτειών και διεκδικώ το δικαίωμα να επικρίνω την κυβέρνηση όσο θέλω.

Χτες και σήμερα

του Μαξίμ Γκόρκι*

Χτες ήταν η μέρα του μεγάλου ψεύδους – η τελευταία μέρα της ισχύος του.

Για αιώνες ο άνθρωπος έχει, όπως η αράχνη, νήμα το νήμα, υφάνει επιμελώς το ισχυρό δίκτυ μιας προσεκτικής φιλισταϊκής ζωής, εμποτίζοντάς την όλο και πιο πολύ με απάτη και λαιμαργία. Ο άνθρωπος τρεφόταν με τη σάρκα και το αίμα των συνανθρώπων του. Τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνταν για να καταπιέζουν τους ανθρώπους – αυτό το κυνικό ψεύδος θεωρούνταν σαν αμετάβλητη αλήθεια.

Και χτες αυτός ο δρόμος έφερε την ανθρωπότητα στην παραφροσύνη του Παγκοσμίου Πολέμου. Στην κόκκινη λάμψη αυτού του εφιάλτη η άσχημη γύμνια αυτού του παλιού ψεύδους ήρθε στο φως. Τώρα βλέπουμε τον παλιό κόσμο να κλονίζεται στα θεμέλιά του. Τα κρυμμένα μυστικά του φανερώνονται, και σήμερα ακόμη και οι τυφλοί έχουν ανοίξει τα μάτια τους και βλέπουν την ασχήμια του παρελθόντος.

Σήμερα είναι η μέρα του απολογισμού για το ψεύδος που βασίλευε χτες.

Η βίαιη έκρηξη της υπομονής του λαού έχει καταστρέψει την παρωχημένη τάξη της ζωής, και δεν μπορεί να αποκατασταθεί ξανά στις παλιές μορφές της. Δεν εκμηδενίζεται όλο το παρωχημένο παρελθόν, αλλά θα εκμηδενιστεί – αύριο.

Σήμερα υπάρχει πολύς τρόμος, αλλά είναι όλα φυσικά και κατανοητά. Δεν είναι φυσικό οι άνθρωποι που είχαν μολυνθεί με τα ισχυρά δηλητήρια της παλιάς τάξης –το αλκοόλ και τη σύφιλη– να μην είναι γενναιόδωροι; Δεν είναι λογικό οι άνθρωποι να κλέβουν – αν η κλοπή ήταν ο θεμελιώδης νόμος του χτες; Δεν είναι φυσικό να σκοτώνονται δεκάδες, εκατοντάδες, χιλιάδες άνθρωποι, όταν ήταν συνηθισμένοι για χρόνια να τους σκοτώνουν κατά εκατομμύρια;

Θα έπρεπε να καταλάβουμε ότι μέσα στη σκόνη και τη λάσπη και το χάος του σήμερα, έχει ήδη αρχίσει το μεγάλο έργο της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας από το ισχυρό, σιδερένιο δίκτυ του παρελθόντος. Είναι τόσο οδυνηρό και δύσκολο όσο οι πόνοι μιας νέας γέννας· αλλά είναι ο θάνατος του κακού της χτεσινής μέρας, που περνά τις τελευταίες ώρες της, μαζί με το χτεσινό άνθρωπο.

Συνέβηκε έτσι ώστε οι λαοί που βαδίζουν για το θρίαμβο της δικαιοσύνης να οδηγούνται από τους λιγότερο έμπειρους και πιο αδύνατους μαχητές – από τους Ρώσους, ένα λαό φθαρμένο από το παρελθόν του περισσότερο από κάθε άλλο λαό. Χτες μόλις όλος ο κόσμος τους αντιμετώπιζε σαν ημι-βάρβαρους, και σήμερα, σχεδόν πεθαίνοντας από την πείνα, βαδίζουν προς τη νίκη ή το θάνατο με το ζήλο και το θάρρος των βετεράνων.

Ο καθένας που πιστεύει ειλικρινά ότι η ακατανίκητη βλέψη της ανθρωπότητας προς την ελευθερία, το ωραίο και μια λογική ζωή δεν είναι ένα μάταιο όνειρο, αλλά είναι η αληθινή δύναμη η οποία μόνο μπορεί να δημιουργήσει νέες μορφές ζωής, ο μοχλός που μπορεί να κινήσει τον κόσμο – κάθε έντιμος άνθρωπος πρέπει να αναγνωρίσει την καθολική σημασία της δραστηριότητας που εκπληρώνεται τώρα από τους ένθερμους επαναστάτες της Ρωσίας.