Μαρξιστική Σκέψη

Σεργκέι Χρουστσόφ, Ο Άγνωστος Χρουστσόφ: Μια Ιστορία των Μεταρρυθμίσεών του, Μόσχα 2010, εκδ. Βρέμια (στα ρωσικά)

του Σεργκέι Χρουστσόφ*

Αυτό το βιβλίο παρουσιάζει μια πλήρη και λεπτομερή περιγραφή όλης της πολιτικής του Νικίτα Χρουστσόφ στη διάρκεια της περιόδου 1953-64. Δεν βασίζεται μόνο στις προσωπικές μου αναμνήσεις: χρησιμοποιώ αρχειακά υλικά, περιλαμβανόμενων σημειώσεων που κρατήθηκαν στη συνεδρίαση του Προεδρείου του Επιστημονικού Κέντρου του Τομσκ, κυβερνητικών διαταγμάτων και αναμνήσεων κομματικών και κρατικών ηγετών. Τα περισσότερα από αυτά τα ντοκουμέντα δεν έχουν μεταφραστεί στο παρελθόν στα αγγλικά.

Γνωρίζουμε για την εξωτερική πολιτική του Χρουστσόφ, τη στρατιωτική στρατηγική και τις σχέσεις του με τον Λαβρέντι Μπέρια και τον Γκεόργκι Μαλένκοφ· ωστόσο, η γνώση μας γύρω από τις οικονομικές ιδέες του, τους αγώνες μέσα στην ηγεσία, το μετασχηματισμό της κοινωνίας, κ.λπ., είναι αποσπασματικές και ανοργάνωτες.

Αυτό το βιβλίο λέει την ιστορία με χρονολογική σειρά, εστιάζοντας στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τις συζητήσεις που λάβαιναν χώρα μέσα στην κυβέρνηση και την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος και τα πιο σημαντικά γεγονότα που είχαν αντίκτυπο στη σοβιετική κοινωνία του καιρού. Το κάθε κεφάλαιο προσφέρει μια ζωντανή ιστορία: ασχολείται όχι μόνο με τα ίδια τα γεγονότα, αλλά επίσης με τους ανθρώπους που εμπλέκονταν, τις συγκινήσεις τους, και τις σχέσεις τους με τον πατέρα μου και άλλα μέλη του Προεδρείου του Κόμματος. Το βιβλίο αποκαλύπτει πώς άλλαξε η μεταρρυθμιστική λογική του Χρουστσόφ στη διάρκεια αυτών των δέκα χρόνων στην τακτική και ακόμη τη στρατηγική. Μερικά κεφάλαια περιέχουν τις προσωπικές μου αναμνήσεις για γεγονότα, όπως η σύλληψη πεταλούδων μπροστά στο Λευκό Οίκο στην Ουάσιγκτον το 1959 ή η δοκιμή εξωτικών φρούτων σε ένα κυβερνητικό δείπνο στην Ινδονησία το 1960.

Για να γίνει καλύτερα κατανοητή η δομή του βιβλίου, ας πάρουμε τους τίτλους των κεφαλαίων που καλύπτουν το έτος 1953: Ο θάνατος του Στάλιν· Πώς κηδέψαμε τον Στάλιν: μια προσωπική ανάμνηση γύρω από μια νύχτα μέσα στο πλήθος στην Πλατεία Τρούμπναγια της Μόσχας· Φίλοι και γείτονες· 114 μέρες του Λαβρέντι Μπέρια· 60 χρόνια μετά· Ο Νικίτα Σεργκέγιεβιτς Χρουστσόφ και ο Γκεόργκι Μαξιμιλιάνοβιτς Μαλένκοφ· Νέοι διορισμοί· Προβλήματα με το ψωμί· Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής το Σεπτέμβρη· Μεταρρυθμίσεις και μεταρυθμιστές· Μέρα με τη μέρα (καλύπτει τα πιο ενδιαφέροντα γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια του χρόνου).

Μια παρόμοια δομή επαναλαμβάνεται και σε όλο το υπόλοιπο βιβλίο.

Θέματα

Μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία:
• Μυστική ομιλία και αποσταλινοποίηση: θετικό και αρνητικό αντίκτυπο στο ρωσικό λαό.
• Ήταν η ομιλία ένα τυχαίο λάθος;
• Αρχή του εκδημοκρατισμού.
• Ο ρόλος του Κόμματος στη ρωσική και τη σοβιετική κοινωνία.
• Νέοι κανόνες: δυο όροι για εκλεγμένους αξιωματούχους στην κομματική ηγεσία κλπ.

Το εγχείρημα ενός νέου συντάγματος:
• Όρια για την παραμονή σε υψηλές κυβερνητικές θέσεις.
• Πρόταση για μεγαλύτερο ρόλο του κοινοβουλίου: το υπόλογο της κυβέρνησης προς το κοινοβούλιο· εκλογές όχι ενός αλλά αρκετών υποψηφίων στο κοινοβούλιο, κλπ.
• Ποιος θα είναι ο δεύτερος υποψήφιος, αν ο πρώτος αντιπροσωπεύει το Κομμουνιστικό Κόμμα;
• Συζήτηση γύρω από την πιθανότητα εγκατάλειψης του μονοκομματικού συστήματος και τη δημιουργία ενός δεύτερου, αγροτικού κόμματος.

Το σχέδιο του Χρουστσόφ για την οικοδόμηση του κομμουνισμού το 1980:
• Με τι έμοιαζε ο κομμουνισμός για τον Χρουστσόφ;
• Ήταν το σχέδιό του ρεαλιστικό;
• Με τι θα έμοιαζε αυτός ο κομμουνισμός μετά την ολοκλήρωσή του;

Γεωργία:
• Το κύριο ρωσικό ζήτημα του πώς να τραφεί ο λαός.
• Η λύση απαιτεί περιορισμό των φόρων, αύξηση των τιμών για τα προϊόντα και καλλιέργεια των παρθένων γαιών.
• Το αμερικανικό παράδειγμα: η ιστορία των παρθένων γαιών σε σύγκριση με την εξερεύνηση των Μεσοδυτικών Πολιτειών των ΗΠΑ – τι ήταν διαφορετικό;
• Η αποκατάσταση μιας άμεσης και ρεαλιστικής δομής τιμών θα υποκινούσε τους αγρότες και θα έκανε τις σχέσεις τους με τους καταναλωτές επωφελείς.
• Δραματική πρόκληση: η κυβέρνηση δεν μπορεί να αυξήσει την επιδοτούμενη τιμή των τροφίμων και πρέπει να την κρατήσει για πολιτικούς λόγους κάτω από τα έξοδα. Πώς μπορεί οι Ρώσοι να είναι ικανοί να πληρώνουν περισσότερα για να παράγουν και να χρεώνουν λιγότερα στο κατάστημα;
• Τι κρυβόταν πίσω από τη σφαγή στο Νοβοτσερκάσκ (1962);
• Αλλαγή στη δομή εξουσίας με την αντικατάσταση της κομματικής ηγεσίας σε περιφερειακό επίπεδο (1961-64) με επαγγελματίες στη διοικητική διακυβέρνηση.
• Πώς να δοθεί ελευθερία στους αγρότες: το πείραμα Κρούντενκο του 1961-64 που έδινε ελευθερία στον παραγωγό.

Η οικονομία (γενικά) και η βιομηχανία:
• Ένα ρεαλιστικό πεντάχρονο πλάνο.
• Αποκέντρωση: από τον κεντρικό σχεδιασμό στον περιφερειακό έλεγχο και τις Δημοκρατίες.
• 1964. Το επόμενο βήμα που θα μετέφερε την εξουσία στους εργοστασιακούς διευθυντές, περιορίζοντας τις σχέσεις τους με το κράτος στο μοίρασμα των κερδών, το οποίο συνεπαγόταν την πληρωμή φόρων.
• Η αληθινή ιστορία του Εβσέι Λίμπερμαν και του σχεδίου του.
• Πείραμα σε 48 επιχειρήσεις· σύγκρουση ανάμεσα στον Αλεξέι Κοσίγκιν και τον Αλεξάντερ Ζασιάντκο.
• Γιατί απέτυχε η μεταρρύθμιση Κοσίγκιν (1965);

Σχέδιο οικοδόμησης κατοικιών και στέγασης: μαζική παραγωγή:
• Αναπτυγμένη τεχνολογία πάνελ σκυροδέματος από το 1945 ως το 1964.
• Τεχνική επανάσταση στην οικοδόμηση κατοικιών παρόμοια με την επανάσταση του Χένρι Φορντ στην αμερικάνικη βιομηχανία αυτοκινήτων.
• Τα δύο τρίτα του ρωσικού πληθυσμού αποκτούν δικό τους σπίτι ή διαμέρισμα.

Έρευνα και επιστήμη:
• Πώς μπορούσε να γίνει πιο αποτελεσματική η έρευνα στο συγκεντροποιημένο σοβιετικό σύστημα;
• Ήταν η Ακαδημία Επιστημών το κέντρο μιας νέας γνώσης ή ένας αυταρχικός θεσμός, η γραφειοκρατική διοίκηση της επιστήμης;
• Πού ήταν η επιστήμη πιο αποτελεσματική, στην Ακαδημία Επιστημών ή στο Πανεπιστήμιο;
• Οι σχέσεις του Χρουστσόφ με τους προσωπικούς του επιστημονικούς συμβούλους: οι ακαδημαϊκοί Ιγκόρ Κουρσάτοφ και Μιχαήλ Λαβρέντιεφ.
• Ο Χρουστσόφ, ο Λαβρέντιεφ και τα νέα επιστημονικά κέντρα στη Σιβηρία και την Άπω Ανατολή.
• Ο Χρουστσόφ, ο ακαδημαϊκός Νικολάι Σεμενιόφ και η μετάβαση της σοβιετικής βιομηχανίας από το ατσάλι στο πλαστικό.
• Ο Χρουστσόφ και η εισαγωγή των μαθηματικών στην οικονομία.
• Δομικές μεταρρυθμίσεις της έρευνας και της ανάπτυξης στην ΕΣΣΔ.
• Ο Χρουστσόφ και η δημιουργία του Επιστημονικού Συμβουλίου στη σοβιετική κυβέρνηση.
• Ο ακαδημαϊκός Τροφίμ Λισένκο και η πάλη γύρω από τη γενετική.

Σχέσεις με τη διανόηση:
• Λεπτομερής απολογισμός της πιο σημαντικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην κυβέρνηση και τη διανόηση και το όραμα του Χρουστσόφ για τις σχέσεις τους από την άποψη της ηγεσίας.
• Διαφορετικές ομάδες συγγραφέων, καλλιτεχνών και άλλων επαγγελματικών ενώσεων και οι προσπάθειές τους να χρησιμοποιήσουν τον Χρουστσόφ ως ένα εργαλείο για να επιτύχουν τους στόχους τους.
• Νέες λεπτομέρειες για τις αλληλεπιδράσεις της διανόησης με τον Χρουστσόφ.
• Η πλήρης ιστορία των πιο σημαντικών γεγονότων, περιλαμβανόμενης μιας ιστορίας των μυθιστορημάτων Λυώσιμο και Όχι μόνο με το ψωμί.
• Ο Χρουστσόφ και οι Σοστακόβιτς, Παστερνάκ, Σόλοχοφ, Φαντέεφ, Ρίχτερ, Πλισέτσκαγια, κ.ά.
• Η ιστορία της έκθεσης του Μανέζ (1962) με βάση στενογραφημένες σημειώσεις που κρατήθηκαν κατά τη συζήτηση.
• Πόλεμος και ειρήνη: ο Χρουστσόφ απέναντι στους ποιητές και τους συγγραφείς (1962-63).
• Σε τι διέφεραν οι Σουσλόφ και Ιλίτσεφ;
Οι σχέσεις μέσα στην ηγεσία και η πάλη για την εξουσία από τον Μπέρια ως τον Μπρέζνιεφ (λεπτομερής απολογισμός βασισμένος σε νέα ευρήματα και τις προσωπικές μου αναμνήσεις):
• Η επαύριος μετά την ήττα της αντικομματικής ομάδας που δημιούργησε ένα προηγούμενο στη ρωσική ιστορία: ο ηττημένος δεν θα εκτελείται αλλά θα μένει ζωντανός, κάτι που επηρέασε όλες τις επόμενες γενιές ηττημένων, από τον ίδιο τον Χρουστσόφ ως τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τον Αλεξάντερ Ρουτσκόι.
• Πλήρης απολογισμός της απομάκρυνσης του στρατάρχη Ζούκοφ από την εξουσία (1957).
• Ο αγώνας εξουσίας ανάμεσα στους Αλεξέι Κιριτσένκο, Φρολ Κοζλόφ, Αναστάς Μικογιάν, Αλεξάντερ Σελέπιν, Νικολάι Ιγκνάτοφ: οι σχέσεις τους μεταξύ τους και με τον Χρουστσόφ.

Ο τελευταίος χρόνος του Χρουστσόφ:
• Τα σχέδιά του για το κοντινό μέλλον.
• Γιατί αποφάσισε να παραδοθεί το 1964.
• Τι συνέβηκε αμέσως μετά την πτώση του Χρουστσόφ;
• Συμπέρασμα: τα επιτεύγματα και τα λάθη του Χρουστσόφ.

*Ο Σεργκέι Χρουστσόφ είναι γιος του Νικίτα Χρουστσόφ, επιμελητής της πλήρους έκδοσης των αναμνήσεών του από το Pennsylvania University Press.