Μαρξιστική Σκέψη

του Χρήστου Κεφαλή*

1. Τα γεγονότα του Αραβικού Κόσμου αποτελούν μια γνήσια λαϊκή, δημοκρατική επανάσταση, το ευρωπαϊκό 1848 και το 1905 της Ρωσίας μεταφερμένο σε αραβικό έδαφος. Ανεξάρτητα από διαφορές, ιδιομορφίες στον τρόπο εκδήλωσης, μορφές πάλης, κ.ά., η ουσία των αναπτυσσόμενων κινημάτων είναι κοινή. Η αγανάκτηση ενάντια στις τυραννικές, διεφθαρμένες εξουσίες, οι οικονομικές στερήσεις, η περιθωριοποίηση της νεολαίας από τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, συνδυάστηκαν με τις βλέψεις για εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση, για απαλλαγή από την ιμπεριαλιστική κηδεμονία, ωθώντας τους λαούς στην εξέγερση. Μακριά από το να υποκινούνται από θρησκευτικό φανατισμό, οι επαναστάτες θέτουν πρώτα δημοκρατικά και, κατόπιν, κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα.

2. Η εξέγερση στη Λιβύη είναι μέρος της επαναστατικής διαδικασίας που αγκάλιασε σχεδόν ταυτόχρονα όλες τις αραβικές χώρες, από την Τυνησία και την Αίγυπτο, ως το Μπαχρέιν, την Υεμένη, τη Συρία, κ.ά. και δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη γενική κίνηση. Η ύπαρξη ενός μαζικού ξεσηκωμού στο ανατολικό μέρος της χώρας, ο αυτό-εξοπλισμός του λαού, η οργάνωσή του σε συμβούλια στις απελευθερωμένες περιοχές, ο πρωτοπόρος ρόλος των καταπιεσμένων λαϊκών στρωμάτων και ιδίως της νεολαίας, είναι γεγονότα που δεν μπορεί να αμφισβητηθούν. Το γεγονός ότι στην εξέγερση συμμετέχουν και αστικές δυνάμεις, η οποίες ελέγχουν ένα μέρος της ηγεσία της, δεν αλλάζει το λαϊκό της χαρακτήρα. Άλλωστε, σε όλες τις δημοκρατικές επαναστάσεις στο παρελθόν λάβαιναν μέρος και συχνά υπερίσχυαν στην ηγεσία, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια, μερίδες της αστικής τάξης.

3. Το καθεστώς Καντάφι, άσχετα από το επαναστατικό ξεκίνημά του, μετατράπηκε βαθμιαία στην πιο δεσποτική, διεφθαρμένη δικτατορία της περιοχής. Ενώ ακόμη και οι άρχουσες τάξεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία, στο πρόσωπο τυράννων όπως ο Μουμπάρακ, ελίχτηκαν και ήρθαν σε διαβουλεύσεις με τους εξεγερμένους, ο Καντάφι από την πρώτη στιγμή προχώρησε στο μαζικό αιματοκύλισμα χαρακτηρίζοντάς τους ναρκομανείς και πράκτορες της Αλ Κάιντα. Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία λοιπόν πως αν με τη στρατιωτική υπεροχή του εξασφάλιζε τη νίκη, θα ακολουθούσε η μαζική σφαγή των επαναστατών.

4. Η ύπαρξη μιας πραγματικής λαϊκής εξέγερσης, με όλες τις αντιφάσεις της, και η δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει, κινδυνεύοντας με άμεσο αφανισμό, διαφοροποιεί την κατάσταση στη Λιβύη από τις προηγούμενες επεμβάσεις του ιμπεριαλισμού την τελευταία 20ετία. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε στη Γιουγκοσλαβία το 1999, ούτε στο Ιράκ το 2003, ούτε στο Αφγανιστάν, όπου επρόκειτο βασικά για διαμάχες ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και σε τοπικές δικτατορίες και εθνικισμούς, χωρίς κανένα υπαρκτό επαναστατικό κίνημα. Στο Ιράκ το 1991, όπου ξέσπασε μια πραγματική μαζική εξέγερση των Κούρδων, ο ιμπεριαλισμός επέτρεψε στο σανταμικό καθεστώς να σφαγιάσει τους εξεγερμένους.
Ο ιμπεριαλισμός φυσικά επεμβαίνει στη Λιβύη με το πρόσχημα του ανθρωπισμού κυρίως για να υπερασπίσει και να διαφυλάξει τα δικά του στρατηγικά συμφέροντα. Ωστόσο, αυτό δεν αναιρεί το ότι, ανεξάρτητα από τους μακροχρόνιους σχεδιασμούς του, στη δοσμένη στιγμή, από τη λογική των γεγονότων και αθέλητα, προσφέρει άμεσα και μια βοήθεια στους εξεγερμένους. Αυτός είναι ο λόγος που η καταδίκη των ιμπεριαλιστικών επιδρομών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν δεν μπορεί να μεταφερθεί άκριτα στη Λιβύη.

5. Στον καθορισμό της στάσης μας απέναντι στη νατοϊκή επέμβαση, πρέπει να πάρουμε ακόμη ισχυρά υπόψη ότι η λιβυκή εξέγερση δεν είναι απλά μια από τις αραβικές εξεγέρσεις. Αντιπροσωπεύει σήμερα την πιο προωθημένη επαναστατική διαδικασία στον αραβικό κόσμο, που έχει φτάσει στο στάδιο του εμφυλίου ενάντια στον δυνάστη και το δυναστικό καθεστώς. Οι άλλες αραβικές εξεγέρσεις δεν έφτασαν ακόμη εκεί (πράγμα όχι τυχαίο· μεταξύ άλλων, λόγω πετρελαϊκού πλούτου, κ.λπ., τα αραβικά καθεστώτα έχουν όλα γερούς κατασταλτικούς μηχανισμούς).
Ο εμφύλιος πόλεμος, όταν διεξάγεται ενάντια σε ένα δυναστικό καθεστώς είναι ένα τεράστιο βήμα εμπρός, που τείνει να ξεκαθαρίσει ριζικά την παλιά κατάσταση, να επιφέρει τη μέγιστη δυνατή ρήξη με το παρελθόν, τη μέγιστη λαϊκή πρωτοβουλία, ματαιώνοντας τις λεγόμενες “ενδιάμεσες” λύσεις και δίνοντας ώθηση στα κινήματα των άλλων χωρών. Παρ’ όλα αυτά, η λιβυκή εξέγερση δεν μπόρεσε άμεσα να ανατρέψει τον Καντάφι και είναι βέβαιο ότι θα είχε συντριβεί μέσα σε λίγες μέρες από τις δυνάμεις του, αν δεν είχε μεσολαβήσει η επέμβαση.
Στις συνθήκες αυτές το άμεσο και επιτακτικό ζητούμενο ήταν να μπορέσει η Λιβυκή Επανάσταση να διαφυλάξει τις δυνάμεις της και να μείνει ζωντανή, ώστε να δοθεί χρόνος να αναπτυχθούν οι άλλες επαναστατικές διαδικασίες στην περιοχή και να συμπτυχθεί ένα κοινό μέτωπο αντίστασης στον ιμπεριαλισμό. Το να ζητήσει και να δεχτεί βοήθεια από τους ιμπεριαλιστές ήταν έτσι ένα αναφαίρετο δικαίωμα της εξέγερσης, ένας αναγκαίος, προσωρινός συμβιβασμός όπως η ειρήνη του Μπρεστ στην Οκτωβριανή Επανάσταση, γιατί από τη συντριβή της θα χανόταν σίγουρα η πιο προχωρημένη διαδικασία, χωρίς να είναι σίγουρο ή έστω πολύ πιθανό κανένα όφελος για τις υπόλοιπες.

6. Ο ιμπεριαλισμός δεν είναι σήμερα στη θέση ισχύος που βρισκόταν το 1991 ή έστω το 2000. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που έπληξε πιο ισχυρά τα καπιταλιστικά κέντρα, έχει εξασθενίσει σοβαρά τη δύναμή του και την ικανότητά του να αναλαμβάνει νέες σταυροφορίες τύπου Ιράκ και Αφγανιστάν. Αυτή η εξασθένιση φαίνεται στην απροθυμία των ΗΠΑ να ηγηθούν της επέμβασης, τις αντιθέσεις στο στρατόπεδο των χωρών που τη στηρίζουν, την παρατεταμένη αδυναμία λήψης απόφασης για ανάληψη της επιχείρησης από το ΝΑΤΟ. Όλα αυτά πιστοποιούν ότι αν επικρατήσει η εξέγερση, η στρατηγική του ιμπεριαλισμού θα είναι μάλλον να επιβάλει έναν ευνοϊκό γι’ αυτόν διακανονισμό, που θα διατηρεί τα πλεονεκτήματά του στην περιοχή, παρά μια νέα κατοχή τύπου Ιράκ. Πιο συμφέρουσα έκβαση για τον ιμπεριαλισμό θα είναι ο διαμελισμός της Λιβύης, αφού θα διευκολύνει την εφαρμογή της πάγιας πολιτικής του του “διαίρει και βασίλευε”.

7. Η επέμβαση στη Λιβύη έχει επιπτώσεις στον υπόλοιπο Αραβικό Κόσμο, όπου αντι­κειμενικά κλονίζει τα εναπομένοντα αυταρχικά καθεστώτα της Σαουδικής Αραβίας, Υεμένης, Μπαχρέιν, Ιορδανίας, κ.ά. Αν οι ιμπεριαλιστές είχαν επέμβει στη Λιβύη άμεσα, στην περίοδο σύγχυσης του καθεστώτος Καντάφι, αυτό όχι μόνο θα οδηγούσε σε μια σύντομη, με πολύ λιγότερες θυσίες, ανατροπή του, αλλά θα έδινε ισχυρή ώθηση στις άλλες αραβικές εξεγέρσεις. Η ανασύνταξη και προσωρινή εδραίωση του καθεστώτος αντίθετα δίνει νέες δυνάμεις και θάρρος στους άλλους τοπικούς δυνάστες για την αιματηρή καταστολή των κινημάτων. Ακόμη και τώρα, ωστόσο, η επέμβαση θα οξύνει τις αντιθέσεις στο εσωτερικό των δυναστικών καθεστώτων, ανάμεσα σε δυνάμεις που επιμένουν στην καταστολή και σε άλλες που προτιμούν μια πιο ήπια πολιτική, φοβούμενες ότι αν τα πράγματα φτάσουν σε μια γενικευμένη σύρραξη τύπου Λιβύης θα έχουν την τύχη του Καντάφι. Αυτό θα διευκολύνει τη μελλοντική δράση των επαναστατών.

8. Η Λιβυκή Επανάσταση, όπως και όλες οι αραβικές εξεγέρσεις γενικότερα, έγινε μια αφορμή για να ξεσκεπαστεί και να αποκαλυφθεί ανάγλυφα η πλαστότητα των επαναστατικών διακηρύξεων του νεοσταλινισμού. Στις ομιλίες της Α. Παπαρήγα και άλλων στελεχών του ΚΚΕ, αλλά και στη σχετική αρθρογραφία του Ριζοσπάστη, αρνούνταν εντελώς το γεγονός ότι στη Λιβύη διεξάγεται μια επανάσταση. Εμφάνιζαν δε τα γεγονότα ως μια συνομωσία του ιμπεριαλισμού και τους εξεγερμένους ως στημένο προβοκατόρικο μηχανισμό, υπεύθυνους για το αιματοκύλισμα του λαού και υποχείρια του ιμπεριαλισμού.
Κάτω από τη φραστική, φωνακλάδικη και υποκριτική καταδίκη της επέμβασης, οι σταλινικοί βρήκαν στην πραγματικότητα την ευκαιρία να εκδηλώσουν και να καλύψουν την απέχθειά τους ενάντια σε κάθε πραγματική επανάσταση, τη δυσπιστία και το φόβο τους απέναντι στη δράση των μαζών. Πιστοποίησαν έτσι το ρόλο τους ως ένα καρκίνωμα στο σώμα του κινήματος που πρέπει επιτακτικά να αφαιρεθεί. Η ουσιαστική απάρνησή τους της Λιβυκής Επανάστασης, ενός μεγάλου γεγονότος που ξεπερνά ασύγκριτα σε διαστάσεις κάθε τι άλλο που είδαμε τα τελευταία χρόνια, όπως ο ελληνικός Δεκέμβρης του 2008, είναι ένα στίγμα από το οποίο δεν θα μπορέσουν ποτέ να απαλλαγούν. Στις μελλοντικές μάχες θα έχουν χαραγμένο στο πρόσωπό τους αυτό το στίγμα των αρνητών και συκοφαντών των αραβικών εξεγέρσεων.

9. Το γεγονός ότι η Λιβυκή Επανάσταση όπως και οι άλλες αραβικές εξεγέρσεις είναι δημοκρατικές, δηλαδή στην ουσία αστικές, επαναστάσεις, δεν σημαίνει ότι η ηγεσία σε αυτές ανήκει ή μπορεί να αφεθεί στην αστική τάξη. Η εμπειρία του 20ού αιώνα, ιδιαίτερα της Ρωσικής Επανάστασης αλλά και των μετέπειτα επαναστάσεων σε όλο τον κόσμο, επιβεβαίωσε τη μαρξιστική θέση ότι η αστική τάξη, από φόβο απέναντι στο προλεταριάτο, ακόμη και όταν πρόκειται για αστικά καθήκοντα, περνά στο στρατόπεδο της αντίδρασης και παίζει ρόλο αντεπαναστατικό. Γι’ αυτό το καθήκον των επαναστατών και των εργατών ιδιαίτερα θα είναι το βαθμιαίο ξεχώρισμα μιας προλεταριακής, μαρξιστικής πρωτοπορίας, η διεκδίκηση του ηγετικού ρόλου στην επανάσταση και η συμμαχία μόνο με εκείνα τα στοιχεία της αστικής τάξης, των μικροαστών, κ.λπ., τύπου Τσάβες, που μένουν λίγο-πολύ πιστά στους επαναστατικούς στόχους.

10. Η μαρξιστική απόκριση στα γεγονότα στη Λιβύη θα πρέπει έτσι να περιλαμβάνει άμεσα:

Ι. Μια γενικά κριτική στάση απέναντι στην επέμβαση, ώστε να διαλύονται αυταπάτες στη λαϊκή βάση της εξέγερσης για το ρόλο του ιμπεριαλισμού.
ΙΙ. Η αντιπαράθεση ιδιαίτερα σε μια χερσαία εμπλοκή του ιμπεριαλισμού.
ΙΙΙ. Κριτική της ιμπεριαλιστικής διπροσωπίας, που αφού άφησαν για καιρό τους επαναστάτες στην τύχη τους, επενέβηκαν μόνο τη στιγμή και με τρόπο που βόλευε και βολεύει τις δικές τους επιδιώξεις, ενώ την ίδια ώρα αδιαφορούν για τις σφαγές που προέρχονται από φίλα προσκείμενά τους καθεστώτα (Μπαχρέιν, Σαουδική Αραβία, κ.λπ.).
IV. Η μη απόρριψη της επιβολής στη δοσμένη στιγμή της ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, η αναγνώριση ότι η έκκληση για νατοϊκή βοήθεια ήταν ένας θεμιτός συμβιβασμός από τη μεριά της εξέγερσης.
V. Η αναγνώριση της κυβέρνησης της Βεγγάζης ως μόνης νόμιμης αντιπροσώπευσης του λιβυκού λαού και ο εξοπλισμός των αντικαθεστωτικών από τη Δύση.

*Ο Χρήστος Κεφαλής είναι χημικός και συγγραφέας. Το παρόν άρθρο περιέχεται στον τόμο 2 της Μαρξιστικής Σκέψης, σελ. 36-39.