Μαρξιστική Σκέψη

του Κώστα Σκορδούλη*

Η πυρηνική βιομηχανία της Ιαπωνίας

Η πυρηνική βιομηχανία στην Ιαπωνία, καθώς και σε ολόκληρο τον κόσμο, βασίζεται στο κέρδος, δίνοντας στους ιδιοκτήτες των εταιρειών, στους προμηθευτές και στους φορείς εκμετάλλευσης της ενέργειας ένα συνεχές κίνητρο για να παρακάμψουν τους κανόνες ασφάλειας.
Ο αντιδραστήρας Φουκουσίμα βασίζεται σε τεχνολογία σχεδιασμού της General Electric πριν από 40 χρόνια. Αυτός ο τύπος, που είναι ήδη ξεπερασμένος, βρίσκεται σε άλλες 6 πυρηνικές εγκαταστάσεις στην Ιαπωνία και σε τουλάχιστον 21 στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η εταιρεία εκμετάλλευσης του συγκροτήματος Φουκουσίμα, η TEPCO, έχει ένα αμαρτωλό παρελθόν όσον αφορά τη συμμόρφωση με τους κανόνες ασφαλείας. Το 2003, οι 17 πυρηνικοί σταθμοί της έκλεισαν προσωρινά λόγω ενός σκανδάλου που αφορούσε παραποιημένες εκθέσεις επιθεώρησης, ενώ το 2006 βγήκε στην επιφάνεια ένα άλλο σκάνδαλο που αφορούσε ψεύτικα στοιχεία τα οποία παρουσίασε η ίδια εταιρεία.

Οι επιστήμονες ήδη έχουν εκφράσει βαθιά ανησυχία για την ασφάλεια πολλών από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Ιαπωνίας, ορισμένες από τις οποίες χρονολογούνται από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, μεταξύ των άλλων και για τη Φουκουσίμα, εδώ και πολύ καιρό, όπως και για το εργοστάσιο Hamaoka, μόλις 100 μίλια νοτιοδυτι­κά του Τόκιο.

Σε μια ορθολογικά σχεδιασμένη παγκόσμια οικονομία, η τοποθέτηση δεκάδων πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής στην πιο ενεργή γεωλογικά ζώνη του πλανήτη και σε μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του θα πρέπει να θεωρηθεί παραφροσύνη. Αλλά για την καπιταλιστική οικονομία του ανταγωνισμού των εθνών-κρατών, και συγκεκριμένα για την ιαπωνική αστική τάξη, είναι περισσότερο επιτακτική η ανάγκη για την επίτευξη εσωτερικής ενεργειακής επάρκειας, καθώς η χώρα δεν διαθέτει κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου ή άνθρακα.

Επιπλέον, η ιαπωνική άρχουσα τάξη είχε πικρή εμπειρία με προηγούμενες ενεργειακές κρίσεις πολύ πριν από το 1973. Ήδη από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού για την έναρξη προληπτικού πολέμου κατά των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν το εμπάργκο της κυβέρνησης Roosevelt σε καύσιμα ως αντίποινα για την ιαπωνική επίθεση στην Κίνα.

Η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια

Η συζήτηση, βέβαια, δεν αφορά μόνο την Ιαπωνία, δεδομένου ότι ήδη στην Ευρωπαϊκή Ένωση λειτουργούν 143 εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας εγκατεστημένα σε έξι κράτη-μέλη που παράγουν περίπου το 34% της χρησιμοποιούμενης ηλεκτρικής ενέργειας.

Σε επίπεδο πολιτικής έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια μια ανταλλαγή επιχειρημάτων σχετικά με το μέλλον της πυρηνικής ενέργειας. Με αφορμή τα ατυχήματα στα πυρηνικά εργοστάσια του Harrisburg (Βρετανία) και του Three Mile Island (ΗΠΑ) τη δεκαετία του ’70 αλλά και του Τσερνομπίλ το 1986, τέθηκε το ζήτημα της ασφάλειας των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Η σύνολη συζήτηση συνδεόταν και με το ζήτημα των πυρηνικών εξοπλισμών και το ενδεχόμενο ενός παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου, όπως και τις επαπειλούμενες καταστροφές. Ωστόσο, το πλαίσιο της αντιπαράθεσης σήμερα είναι διαφοροποιημένο.

Οι υποστηρικτές της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας υποστηρίζουν ότι:

• δεν προκαλεί ατμοσφαιρική ρύπανση και δεν επιτείνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, διότι δεν παράγει απόβλητα σε αέρια μορφή, αφού κατά δήλωση είναι μια απολύτως καθαρή μορφή παραγωγής ενέργειας από όλες τις πλευρές
• το κόστος παραγωγής είναι πολύ χαμηλό, αν λάβουμε υπόψη ότι παράγονται τεράστια ποσά ισοδύναμου του πετρελαίου από μικρή ποσότητα ουρανίου
• υπάρχουν αρκετά αποθέματα ουρανίου για να λύσουν το ενεργειακό πρόβλημα τους επόμενους αιώνες, τη στιγμή που στατιστικές μελέτες αναφέρουν ότι το υπάρχον απόθεμα λιγνίτη επαρκεί μόνο για τα επόμενα 300 χρόνια, ενώ το πετρέλαιο θα έχει εξαφανιστεί την προσεχή εκατονταετία
• θεωρείται η πλέον ωφέλιμη μελλοντική πηγή ενέργειας για την ανθρωπότητα, διότι θα προσφέρει ενέργεια χαμηλού κόστους και ταυτόχρονα δεν θα επιβαρύνει το περιβάλλον
Τα μέλη και οι υποστηρικτές του αντιπυρηνικού κινήματος στηρίζουν τις απόψεις τους στα εξής επιχειρήματα:
• για να κατασκευαστεί ένα εργοστάσιο, να συντηρηθεί, να διαμορφωθεί ασφαλής φύλαξη των αποβλήτων και να ανανεώνεται συνεχώς ο τεχνικός εξοπλισμός για την πληρέστερη ασφάλεια των εργαζομένων απαιτείται μεγάλο οικονομικό κόστος, το οποίο τελικά καθιστά τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας οικονομικά ασύμφορη
• η πυρηνική ενέργεια έμμεσα ρυπαίνει την ατμόσφαιρα, διότι παράγει διοξείδιο του άνθρακα από το καύσιμο που χρησιμοποιείται κατά την εξόρυξη του ουρανίου
• τα παραγόμενα ραδιενεργά απόβλητα δημιουργούν τεράστιο πρόβλημα ως προς την απόθεσή τους. Παρ’ όλο που διεθνείς συμβάσεις, όπως το Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης, καθορίζουν τις διαδικασίες αντιμετώπισής τους, πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου δέχονται να αποθηκεύουν πυρηνικά απόβλητα, στο πλαίσιο των οικονομικών ανα­γκών τους, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η απειλούμενη υγεία των ανθρώπων και η προ­στασία του περιβάλλοντος. Έχουν εντοπιστεί περιπτώσεις ανοξείδωτων βαρελιών με πυρηνικά απόβλητα που ρίχνονται στη θάλασσα, όπου η συνεχής ακτινοβολία που εκπέμπεται από το ραδιενεργό περιεχόμενό τους μετά από ένα μικρό χρονικό διάστημα τα μετατρέπει σε οξειδωτά. Κατά συνέπεια, αφού σκουριάσουν φυσικά τρυπούν και τα πυ­ρηνικά απόβλητα ελευθερώνονται καταστρέφοντας τη θαλάσσια ζωή και ταυτόχρονα, μέσω της τροφικής αλυσίδας, φτάνουν και στους υπόλοιπους έμβιους οργανισμούς, μη εξαιρουμένου και του ανθρώπου
• τα πυρηνικά ατυχήματα θέτουν συχνά την ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο (πέραν των ατόμων που χάνουν άμεσα τη ζωή τους κατά την εμφάνιση ενός πυρηνικού ατυχήμα­τος). Στις περιπτώσεις ατυχήματος, λοιπόν, χιλιάδες άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας, πολλά από τα οποία οδηγούν στο θάνατο. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στα ατυχήματα πυρηνικών αντιδραστήρων δεν οφείλεται στα άμεσα αποτελέσματα της έκρηξης ή της πυρκαγιάς, αλλά στην επακόλουθη απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων ραδιενεργού υλικού από τον αντιδραστήρα. Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα όριο στο μέγεθος της καταστροφής που μπορεί να συμβεί. Χιλιάδες θάνατοι προξενήθηκαν από το ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986, ενώ τεράστιες εδαφικές εκτάσεις νεκρώθηκαν.
• η θερμική ρύπανση που προέρχεται από τους τόνους υψηλής θερμοκρασίας νερού που αποδεσμεύεται από τους πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχει ολέθρια αποτελέσματα για τη χλωρίδα και την πανίδα των λιμνών και των ποταμών στους οποίους καταλήγει. Η άνοδος της θερμοκρασίας του νερού όχι μόνο καταστρέφει τις φυσιολογικές και αναπαραγωγικές λειτουργίες των υδρόβιων οργανισμών, αλλά συντελεί και στη δημιουργία μεγάλων στρωμάτων φυκιών που επιτείνουν το πρόβλημα του ευτροφισμού.

Η πυρηνική ενέργεια αποτελεί μία από τις παραμέτρους που υπεισέρχονται στη συζήτηση για την αναζήτηση τρόπων αντιμετώπισης των προβλημάτων τα οποία συνδέονται με την αλλαγή του κλίματος, καθώς και τρόπων μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Βραχυπρόθεσμα, για να εξακολουθεί να αποτελεί η πυρηνική ενέργεια θέμα προβληματισμού στο πλαίσιο των ενεργειακών αναγκών, θα χρειαστεί να εξευρεθούν ασφαλείς και ταυτόχρονα αποδεκτοί από την κοινωνία τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος των πυρηνικών αποβλήτων και πιο συγκεκριμένα λύσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων μακράς διάρκειας ζωής.

Οι συνέπειες ενός πυρηνικού ατυχήματος, όπως αυτό στο Τσέρνομπιλ, ή παλαιότερα στο Harrisburg και στο Three Mile Island, θέτουν την ανθρώπινη κοινότητα προ των ευθυνών της. Ευθύνες για τη μη ορθολογική χρήση των υπαρχουσών ενεργειακών πηγών και ευθύνες για τη μη τήρηση αυστηρών προδιαγραφών στα ήδη υπάρχοντα πυρηνικά εργοστάσια όσον αφορά τόσο τις διαδικασίες λειτουργίας τους όσο και την εξασφάλιση χώρων ταφής των αποβλήτων.

*Ο Κώστας Σκορδούλης είναι Καθηγητής Φυσικής και Επιστημολογίας Φυσικών Επιστημών στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το παρόν είναι ένα απόσπασμα του άρθρου του “Φουκουσίμα: Ακόμη μια πυρηνική καταστροφή”, στον τόμο 2 της “Μαρξιστικής Σκέψης”, σελ. 40-57.